Ổ cứng (Hard Disk Drive – HDD) là nơi lưu trữ mọi thứ quan trọng của bạn, từ những bức ảnh kỷ niệm quý giá, tài liệu công việc cho đến các tập tin giải trí. Tuy nhiên, phần lớn người dùng lại vô tình tự phá hủy ổ cứng của mình thông qua những thói quen hàng ngày tưởng chừng vô hại. Ổ cứng HDD có thể hỏng sớm hơn dự kiến, và nguyên nhân luôn đến từ những sai lầm có thể phòng tránh được mà ít người nhắc đến. Bài viết này sẽ chỉ ra 6 thói quen phổ biến đang âm thầm làm suy giảm tuổi thọ ổ cứng của bạn, đồng thời cung cấp các giải pháp để bảo vệ dữ liệu và kéo dài thời gian sử dụng thiết bị.
1. Tắt Máy Tính Không Đúng Cách
Bạn có bao giờ giật dây nguồn hoặc nhấn nút nguồn giữ thật lâu để tắt máy tính khi đang vội? Hành động này có vẻ nhanh chóng và vô hại, nhưng thực tế lại gây ra tổn thương nghiêm trọng cho ổ cứng HDD. Khi bạn cắt nguồn đột ngột, ổ cứng đang cố gắng hoàn thành các thao tác ghi dữ liệu. Trong những khoảnh khắc đó, các đầu đọc/ghi của ổ đĩa đang được định vị trên các đĩa từ đang quay. Việc tắt máy đột ngột buộc chúng phải đỗ khẩn cấp, có khả năng làm hỏng các phân vùng dữ liệu hoặc gây hư hại vĩnh viễn cho các bộ phận cơ học bên trong.
Nhiều người nghĩ rằng một lần tắt máy không đúng cách sẽ không thành vấn đề. Nhưng thực tế, những hư hại này tích tụ theo thời gian, dần dần làm giảm độ tin cậy của ổ đĩa cho đến khi nó hỏng hoàn toàn. Giải pháp rất đơn giản: luôn sử dụng quy trình tắt máy đúng cách của Windows hoặc tắt máy bằng phím tắt để tiết kiệm thời gian. Nếu bạn thường xuyên gặp sự cố mất điện, hãy cân nhắc đầu tư một bộ lưu điện (UPS). Thiết bị này sẽ cung cấp đủ thời gian để máy tính của bạn tắt an toàn và còn mang lại nhiều lợi ích khác.
Người dùng tắt máy tính bằng cách rút dây nguồn bất ngờ, gây hại cho ổ cứng HDD
2. Để Ổ Cứng Đầy Dung Lượng
Đừng bao giờ nhồi nhét file vào ổ cứng cho đến khi không còn chỗ trống. Thói quen này đang dần “giết chết” ổ cứng HDD của bạn. Khi ổ đĩa đạt dung lượng tối đa, hệ điều hành Windows không thể tạo các file tạm thời hoặc thực hiện các hoạt động bảo trì cần thiết. Hệ thống của bạn bắt đầu “loạn xạ” (thrashing), liên tục tìm kiếm những bit không gian trống nhỏ nhất để hoàn thành các tác vụ cơ bản. Điều này buộc ổ đĩa phải hoạt động vất vả hơn gấp nhiều lần, tạo ra nhiệt lượng dư thừa và tăng độ hao mòn.
Ổ cứng của bạn cần không gian “thở”; thông thường, 10-15% tổng dung lượng nên được giữ trống để đạt hiệu suất tối ưu. Việc ổ đĩa liên tục phải vật lộn để tìm không gian trống cũng làm phân mảnh dữ liệu của bạn trên các khu vực khác nhau, khiến ổ đĩa phải làm việc ngoài giờ trong mỗi thao tác tập tin. Máy tính của bạn có thể trở nên chậm chạp chỉ vì bạn đã bỏ qua các cảnh báo về dung lượng lưu trữ. Nếu bạn muốn lấy lại không gian, hãy bắt đầu bằng cách xác định những gì đang chiếm đầy ổ cứng của bạn và xóa các tập tin không cần thiết. Điều này sẽ cải thiện hiệu suất và kéo dài tuổi thọ của ổ đĩa.
Giao diện quản lý dung lượng ổ đĩa trên Windows hiển thị một ổ đĩa gần đầy, cảnh báo nguy cơ làm hỏng HDD
3. Nhiệt Độ Cao Là “Sát Thủ” Thầm Lặng Của HDD
Nhiệt độ là yếu tố hủy hoại ổ cứng HDD theo những cách mà hầu hết mọi người không nhận ra. Ổ cứng quá nóng có thể trông bình thường bên ngoài, nhưng chúng thường hỏng chỉ trong vài tháng do hỏng hóc về nhiệt. Ổ cứng chứa các bộ phận cơ học chính xác, chúng giãn nở và co lại theo sự thay đổi nhiệt độ. Khi các bộ phận này quá nóng, khoảng cách giữa các đầu đọc/ghi và đĩa từ sẽ thay đổi, gây ra lỗi dữ liệu và hư hỏng vĩnh viễn.
Phần lớn, quạt bị kẹt bụi và khe thông gió bị tắc tạo ra điều kiện như “lò nung” bên trong vỏ máy tính. Hãy kiểm tra nhiệt độ ổ cứng của bạn thường xuyên – bất cứ thứ gì trên 55°C (131°F) đều đáng lo ngại, và nhiệt độ trên 60°C (140°F) là dấu hiệu của rắc rối lớn. Bạn nên vệ sinh máy tính để bàn của mình vài tháng một lần, đặc biệt là quạt và khe thông gió, để đảm bảo luồng không khí thích hợp xung quanh các ổ đĩa. Hãy cân nhắc thêm quạt tản nhiệt cho vỏ máy hoặc đặt máy tính của bạn tránh xa các nguồn nhiệt. Ổ cứng HDD hoạt động tối ưu trong môi trường mát mẻ, thông gió tốt, và việc duy trì nhiệt độ thích hợp có thể kéo dài đáng kể tuổi thọ của chúng.
Hình ảnh bản đồ nhiệt (heatmap) thể hiện nhiệt độ cao bên trong một thiết bị điện tử, minh họa nguy cơ quá nhiệt gây hại cho ổ cứng
4. Di Chuyển Máy Tính Khi Đang Chạy Là Một Ý Tưởng Tồi
Bên trong ổ cứng, các đầu đọc/ghi siêu nhỏ lơ lửng chỉ vài nanomet phía trên các đĩa quay với tốc độ 7.200 vòng/phút. Bất kỳ chuyển động hoặc rung động đột ngột nào cũng có thể khiến các đầu này va chạm với bề mặt đĩa – một lỗi thảm khốc được gọi là “head crash” (lỗi đầu đọc).
Ngay cả những chuyển động nhẹ nhàng cũng có thể gây ra vấn đề. Nếu bạn di chuyển máy tính khi nó đang chạy, nó có thể tạo ra những rung động buộc các cơ chế bên trong ổ đĩa phải làm việc vất vả hơn để duy trì vị trí chính xác. Việc liên tục bù trừ này làm tăng tốc độ hao mòn các bộ phận. Mặt khác, máy tính xách tay xử lý chuyển động tốt hơn nhờ thiết kế chống sốc, nhưng ổ cứng máy tính để bàn lại yêu cầu sự ổn định cao.
Giải pháp rất đơn giản: luôn tắt nguồn máy tính trước khi di chuyển. Nếu bắt buộc phải di chuyển một hệ thống đang chạy, hãy di chuyển chậm rãi và ổn định, tránh mọi chuyển động giật cục. Tốt hơn nữa, hãy đầu tư vào ổ SSD để tăng tính di động – nhưng nếu bạn vẫn đang sử dụng HDD, hãy đối xử với nó như một thiết bị chính xác mà nó thực sự là.
5. Không Chống Phân Mảnh Ổ Cứng Thường Xuyên
Khi Windows lưu các tập tin, nó không phải lúc nào cũng tìm thấy không gian liên tục, và thường chia dữ liệu ra nhiều vị trí khác nhau trên ổ đĩa của bạn. Các đầu đọc/ghi của HDD phải liên tục nhảy vòng quanh đĩa để ghép lại các tập tin bị phân mảnh này. Chuyển động tìm kiếm quá mức này tạo ra sự hao mòn không cần thiết cho các bộ phận cơ học, đồng thời làm cho mọi thao tác tập tin chậm hơn và căng thẳng hơn cho ổ đĩa của bạn.
May mắn thay, Windows bao gồm các công cụ chống phân mảnh tích hợp sẵn giúp sắp xếp lại dữ liệu bị phân tán thành các khối liên tục. Học cách chống phân mảnh ổ cứng trong Windows có thể cải thiện cả hiệu suất và tuổi thọ ổ đĩa. Hãy lên lịch các buổi chống phân mảnh hàng tuần hoặc hàng tháng để giữ cho ổ cứng HDD của bạn hoạt động trơn tru. Quá trình này giúp hợp nhất các tập tin bị phân mảnh, giảm căng thẳng cơ học và giảm nhiệt lượng sinh ra, đồng thời làm cho hệ thống của bạn phản ứng nhanh hơn đáng kể. Đây là một biện pháp bảo trì đơn giản nhưng hiệu quả để ngăn ngừa hư hỏng lâu dài.
6. Không Theo Dõi Sức Khỏe Ổ Cứng
Bạn không thể đợi cho đến khi ổ cứng bắt đầu phát ra tiếng lạch cạch trước khi kiểm tra sức khỏe của nó – lúc đó thì đã quá muộn. Ổ cứng HDD bao gồm Công nghệ Tự Giám Sát, Phân Tích và Báo Cáo (Self-Monitoring, Analysis, and Reporting Technology – SMART), theo dõi các thống kê quan trọng như nhiệt độ, tỷ lệ lỗi và số lượng sector đang chờ xử lý. Các chỉ số này sẽ tiết lộ các vấn đề trước khi xảy ra lỗi nghiêm trọng, miễn là bạn theo dõi chúng.
Bạn có thể kiểm tra sức khỏe ổ đĩa của mình bằng CrystalDiskInfo, một tiện ích miễn phí hiển thị dữ liệu SMART ở định dạng dễ hiểu. Khi bạn thấy các dấu hiệu cảnh báo, chẳng hạn như tăng số lượng sector được phân bổ lại hoặc nhiệt độ tăng cao, đã đến lúc bạn cần sao lưu dữ liệu và cân nhắc thay thế ổ đĩa.
Giao diện phần mềm CrystalDiskInfo hiển thị tình trạng sức khỏe ổ cứng HDD đang ở mức "Caution" (Thận trọng) với màu vàng, cảnh báo người dùng cần chú ý
Hậu quả của việc bỏ qua các cảnh báo này là mất mát tất cả dữ liệu mà không có bất kỳ dấu hiệu nào. Tương tự như CrystalDiskInfo, có rất nhiều công cụ miễn phí khác cho biết liệu ổ cứng của bạn sắp hỏng hay không, giúp bạn có thời gian sao lưu dữ liệu quan trọng của mình.
Tải xuống: CrystalDiskInfo (Miễn phí)
Đừng bỏ qua các cảnh báo màu vàng hoặc đỏ về tình trạng sức khỏe trong phần mềm giám sát ổ cứng, vì chúng có thể có nghĩa là thận trọng hoặc một cảnh báo nghiêm trọng về nguy cơ hư hỏng.
Những thói quen tưởng chừng nhỏ nhặt này thực ra đang âm thầm hủy hoại ổ cứng của bạn mỗi ngày. Chỉ cần một vài thay đổi nhỏ trong cách bạn đối xử với ổ cứng HDD có thể kéo dài thêm nhiều năm tuổi thọ cho thiết bị và cứu bạn khỏi nguy cơ mất mát dữ liệu không thể thay thế. Hãy bắt đầu áp dụng những thủ thuật hữu ích này ngay hôm nay để bảo vệ ổ cứng và dữ liệu quý giá của bạn!
