Bạn có bao giờ cảm thấy ai đó đang theo dõi mình qua chiếc laptop không? Nếu thiết bị của bạn đang có những biểu hiện lạ, đó có thể không phải là sự hoang tưởng. May mắn thay, có một số cách đơn giản để phát hiện phần mềm theo dõi ẩn và lấy lại quyền kiểm soát sự riêng tư của bạn.
1. Dấu hiệu hành vi bất thường của laptop
Một trong những dấu hiệu đầu tiên cho thấy ai đó có thể đã cài đặt phần mềm theo dõi trên laptop của bạn là sự thay đổi đáng chú ý trong cách hoạt động của nó. Phần mềm theo dõi thường chạy ngầm, âm thầm thu thập dữ liệu hoặc ghi lại hoạt động của bạn, điều này có thể gây căng thẳng cho hệ thống và dẫn đến các hành vi bất thường.
Nếu laptop của bạn trở nên chậm chạp, mất nhiều thời gian hơn để khởi động, pin nhanh hết hơn hoặc quạt kêu to bất thường ngay cả khi bạn không chạy các ứng dụng nặng, đó có thể là dấu hiệu cho thấy có điều gì đó không ổn. Hãy chú ý đến các cửa sổ pop-up, đặc biệt là ở những vị trí lạ, ví dụ như khi bạn không duyệt web, hoặc sự gia tăng bất thường của các quảng cáo pop-up trên các trang web yêu thích của bạn. Ngoài ra, hãy để ý các sự cố treo máy thường xuyên mà bạn không rõ nguyên nhân hoặc việc máy tự khởi động lại bất ngờ.
Nếu bạn thường xuyên sử dụng điểm truy cập di động (mobile hotspot) để kết nối laptop với internet, việc sử dụng dữ liệu tăng đột biến một cách không mong muốn cũng có thể là một dấu hiệu đáng báo động. Phần mềm theo dõi có thể gây ra tất cả những vấn đề này. Tóm lại, hãy tin vào trực giác của bạn. Nếu laptop của bạn cảm thấy không ổn, rất có thể là có vấn đề.
2. Quét hệ thống tìm phần mềm độc hại
Người dùng đang quét tìm phần mềm gián điệp (spyware) trên laptop, màn hình hiển thị các dấu hiệu cảnh báo malware.
Một đặc điểm của phần mềm độc hại hiện đại là chúng hoạt động lén lút hơn so với các loại cũ, khiến việc phát hiện trở nên khó khăn hơn bằng các cách thông thường như pop-up ngẫu nhiên. May mắn thay, nhiều công cụ giám sát, đặc biệt là keylogger và spyware, được các chương trình diệt virus uy tín xếp vào loại phần mềm độc hại.
Sử dụng các chương trình này, bạn có thể thực hiện quét toàn bộ hệ thống để giúp phát hiện và loại bỏ các mối đe dọa trước khi chúng gây ra nhiều thiệt hại hơn. Các công cụ bảo mật tích hợp như Windows Defender của Microsoft và XProtect của Apple có thể không được đánh giá cao, nhưng chúng là tuyến phòng thủ đầu tiên mà chúng tôi khuyến nghị sử dụng. Hãy đảm bảo rằng định nghĩa virus của bạn được cập nhật, sau đó thực hiện quét toàn diện thay vì quét nhanh, vì phần mềm theo dõi có thể ẩn sâu trong các tệp hệ thống.
Nếu bạn không hài lòng với kết quả quét, hãy cân nhắc sử dụng một giải pháp diệt virus hoặc chống phần mềm độc hại của bên thứ ba đáng tin cậy như Malwarebytes hoặc Bitdefender. Các công cụ này thường phát hiện các mối đe dọa mà các chương trình mặc định có thể bỏ qua. Một số thậm chí còn cung cấp các tính năng cụ thể để nhận diện keylogger, rootkit và các công cụ truy cập từ xa. Tuy nhiên, chúng thường không miễn phí hoặc có giá thành rẻ.
3. Kiểm tra các tiện ích mở rộng trình duyệt
Các tiện ích mở rộng trình duyệt có thể rất hữu ích, nhưng chúng cũng có thể là công cụ để gián điệp hoạt động của bạn. Các tiện ích độc hại hoặc giả mạo có thể theo dõi thói quen duyệt web, hiển thị quảng cáo, ghi lại thao tác bàn phím hoặc thậm chí chuyển hướng bạn đến các trang web giả mạo để đánh cắp thông tin. Đó là lý do tại sao việc kiểm tra các tiện ích mở rộng trình duyệt là rất quan trọng khi bạn kiểm tra phần mềm theo dõi.
Hãy xem kỹ danh sách và tìm bất kỳ thứ gì bạn không nhận ra hoặc không nhớ đã cài đặt. Đặc biệt chú ý đến các tiện ích mở rộng tự nhận là cung cấp các chức năng tiện ích như tăng cường bảo mật – những tiện ích này đôi khi được sử dụng làm vỏ bọc cho phần mềm gián điệp. Để an toàn, hãy chỉ cài đặt các tiện ích mở rộng được đánh giá tốt và đến từ các nhà phát triển uy tín.
4. Kiểm tra quyền truy cập Webcam & Microphone
Một trong những cách đáng lo ngại nhất mà ai đó có thể theo dõi bạn là bằng cách bí mật truy cập webcam hoặc microphone của laptop. Vì lý do này, bạn nên thường xuyên kiểm tra xem ứng dụng nào có quyền truy cập vào webcam và microphone của mình.
Trên Windows 11, hãy nhấp vào biểu tượng Windows, đi tới Cài đặt > Quyền riêng tư & bảo mật, sau đó cuộn xuống Quyền ứng dụng. Từ danh sách, chọn Camera hoặc Microphone và cuộn xuống trang để xem ứng dụng nào có quyền đối với cảm biến đã chọn.
Trên macOS, điều hướng đến Cài đặt hệ thống > Quyền riêng tư & bảo mật, sau đó chọn Camera hoặc Microphone từ danh sách.
Khi ở trên các trang tương ứng, hãy tìm bất kỳ ứng dụng nào bạn không nhận ra hoặc không cố ý cấp quyền truy cập. Nếu không chắc chắn, hãy tắt ứng dụng và xem liệu có vấn đề gì xảy ra không. Một cách khác để biết bạn đang bị theo dõi là khi đèn webcam của bạn tự động bật mà không có sự tương tác nào. Tuy nhiên, điều này không phải lúc nào cũng đúng vì một số phần mềm theo dõi tinh vi có thể tắt đèn báo trong khi vẫn ghi hình bạn, khiến việc phát hiện trở nên khó khăn hơn.
5. Kiểm tra các chương trình đã cài đặt
Thường thì phần mềm theo dõi tự ngụy trang dưới dạng một ứng dụng vô hại hoặc ít được biết đến, với hy vọng hòa lẫn vào các chương trình hợp pháp. Những ứng dụng này thậm chí có thể cài đặt thêm các ứng dụng khác dưới nền mà bạn không hề hay biết. Đó là lý do tại sao việc định kỳ xem xét tất cả phần mềm đã cài đặt trên laptop là rất quan trọng, đặc biệt nếu bạn nghi ngờ thiết bị của mình có thể đã bị can thiệp.
Trên Windows 11, mở Cài đặt và điều hướng đến Ứng dụng > Ứng dụng đã cài đặt để xem danh sách các ứng dụng đã cài đặt của bạn.
Trên macOS, mở thư mục Ứng dụng hoặc điều hướng đến Cài đặt hệ thống > Chung > Bộ nhớ > Ứng dụng để có cái nhìn tổng quan tương tự.
Hãy kiểm tra từng mục trong danh sách và tìm kiếm bất kỳ thứ gì có vẻ lạ, có tên chung chung hoặc được cài đặt gần đây mà bạn không biết. Nếu bạn không chắc chắn về một ứng dụng cụ thể, một tìm kiếm trực tuyến đơn giản về tên, nhà phát triển, chức năng hoặc đánh giá của nó có thể giúp xác định tính hợp pháp của nó.
6. Kiểm tra các chương trình khởi động cùng hệ thống
Nhiều loại phần mềm theo dõi được thiết kế để tự động khởi chạy khi bạn bật laptop, để chúng có thể bắt đầu thu thập dữ liệu ngay lập tức mà không gây chú ý. Điều này khá phổ biến ngay cả đối với phần mềm giám sát nhân viên.
Do đó, việc xem xét các chương trình khởi động là một cách thông minh để phát hiện các công cụ ẩn đang chạy ngầm. Trên Windows 11, nhấn tổ hợp phím Ctrl + Shift + Esc để mở Task Manager, sau đó nhấp vào Startup apps (Ứng dụng khởi động) trong thanh bên trái. Thao tác này sẽ hiển thị danh sách tất cả các chương trình được thiết lập để khởi chạy khi hệ thống của bạn khởi động.
Giao diện mục "Startup apps" (Ứng dụng khởi động) trong Task Manager của Windows 11, hiển thị các chương trình tự chạy khi máy tính khởi động.
Trên macOS, vào Cài đặt hệ thống > Chung > Mục đăng nhập & Tiện ích mở rộng để xem danh sách tương tự.
7. Kiểm tra hoạt động mạng
Một tính năng độc đáo của phần mềm theo dõi là nó thường gửi dữ liệu trở lại chủ sở hữu, cho dù đó là thao tác bàn phím, ảnh chụp màn hình, ghi âm hoặc nhật ký hoạt động của bạn. Điều này có nghĩa là nó sẽ thường xuyên sử dụng kết nối internet của bạn ngay cả khi bạn không làm gì trực tuyến.
Vì vậy, việc kiểm tra hoạt động mạng của laptop có thể giúp bạn phát hiện bất kỳ hoạt động truyền tải bất thường nào cho thấy sự hiện diện của phần mềm gián điệp.
Trên Windows, tìm kiếm Resource Monitor và chọn nó từ kết quả tìm kiếm. Sau khi mở, chọn tab Network (Mạng) để có cái nhìn chi tiết về việc sử dụng mạng của bạn.
Giao diện "Resource Monitor" (Giám sát tài nguyên) trên Windows 11, hiển thị chi tiết hoạt động sử dụng mạng của các ứng dụng và tiến trình.
Trên macOS, mở Activity Monitor và nhấp vào tab Network (Mạng).
Trong khi xem xét việc sử dụng mạng, hãy tìm kiếm các quy trình hoặc ứng dụng lạ liên tục gửi hoặc nhận dữ liệu ở chế độ nền. Sự tăng đột biến thường xuyên, không giải thích được trong việc sử dụng mạng có thể là một dấu hiệu đáng báo động.
Ngoài Resource Monitor và Activity Monitor, bạn có thể sử dụng các công cụ của bên thứ ba để giám sát hoạt động mạng trên Linux, macOS và Windows. Trên Windows, bạn có thể sử dụng GlassWire hoặc NetBalancer. Trên macOS, LuLu là một lựa chọn tuyệt vời.
Nếu bạn lo lắng rằng ai đó đang giám sát máy tính của mình nhưng không thấy dấu hiệu rõ ràng nào, hãy kiểm tra lại hệ thống của bạn để tìm các ứng dụng lạ, kiểm tra lưu lượng mạng và xem xét các chương trình khởi động cùng trình duyệt. Cách tiếp cận tốt nhất là bắt đầu với các phương pháp dễ dàng và dần chuyển sang các kỹ thuật nâng cao hơn.
